آفات مهم ذرت  در ایران و مدیریت تلفیقی آنها

پیشگفتار

افزایش سرسام‌آور جمعیت دنیا (روزانه 250 هزار نفر)، نیاز روزافزون آنان به غذا و ناكافی بودن منابع غذایی از سال‌های قبل، بخش عظیمی از مردم جهان را مواجه با پدیده شوم گرسنگی و سوء تغذیه نموده است. را ه مقابله با این پدیده رنج‌آور، جز با استفاده بهینه از منابع آب و خاك و تكنولوژی پیشرفته و توسعه كشت و كار محصولات با عملكرد بالا میسر نیست.

در میان محصولات تامین كننده منابع غذایی، ذرت با توجه به ویژگی‌های خاص خود، یكی از این محصولات امیدبخش است كه امروزه در سطح بسیار وسیعی مورد كشت و كار قرار گرفته است. هرچند كه كشت و كار این محصول از قرون گذشته در دنیا متداول بوده و بخش قابل ملاحظه‌ای از نیازهای غذایی و دام را تامین می‌كرده است، لیكن توسعه كشت این محصول در این هنوز به اندازه كافی نیست و امید می‌رود كه با حمایت‌های لازم، شاهد توسعه و رشد فزاینده این محصول باشیم.

مقدمه:

ذرت با سطح كشت جهانی، بالغ بر 140 میلیون هكتار و تولید بیش از 585 میلیون تن در سال، یكی از منابع اصلی تامین غذای انسان، دام و مصارف صنعتی می‌باشد. این محصول ارزشمند، با توجه به دوره رویش كوتاه و عملكرد افزون‌تر از دیگر محصولات و سازگاری با شرایط آب و هوایی مختلف از نظر سطح كشت در مرتبه سوم پس از گندم و برنج و از نظر عملكرد، در مرتبه دوم پس از گندم قرار گرفته است.

این محصول ارزشمند، علاوه بر تامین بخش مهمی از نیاز غذایی انسان و دام، یكی از منابع مهم در صنایع غذایی، شیمیایی و دارویی است.

كشت و كار این محصول در ایران، تا دو دهه قبل بسیار محدود بود و با وجودی كه سطح زیر كشت و میزان تولید آن، طی 15-10 سال اخیر، رشد خوبی داشته، لیكن با توجه به نیاز حدود 5/2 میلیون تن برای تامین منابع غذایی و استفاده در بخش صنعت، فقط 1300000 تن ذرت از 190000 هكتار كشت به دست آمده است كه هنوز تا رسیدن به مرز خودكفایی و عدم نیاز به واردات آن از خارج كه مشكلات عدیده‌ای را به دنبال دارد، راهی طولانی در پیش روی می‌باشد.

به حداقل رساندن عوامل بازدارنده رشد و حفظ این محصول از گزند عوامل مختلف مانند آفات و بیماری‌های گیاهی، یكی از اقدامات بسیار اساسی در افزایش این محصول می‌باشد. ذرت  بر خلاف قدرت فیزیولوژیك و رشدی خود، دارای آفات گوناگونی است كه میزان قابل توجهی از آن محصول را نابود می‌كنند.

شناخت و مبارزه اصولی با این آفات، می‌تواند گامی اساسی درافزایش عملكرد در واحد سطح باشد.

در این جلسه بحث، سعی بر این است تا آفات مهم و كلیدی ذرت بررسی شود و راهكارهای عملی و مناسب در مدیریت این آفات مورد بحث قرار گیرد.

آفات مهم و كلیدی ذرت

اكوسیستم مزرعه ذرت با توجه به رشد زیاد و متفاوت با دیگر مزارع، به گونه‌ای است كه گاهی طول بوته‌ها به 3 متر می‌رسد و متراكم و انبوه می‌شود و این ویژگی سبب می‌شود بوته‌های ذرت عمدتاً با توجه به وضعیت ظاهری و غنی‌بودن مواد غذایی بسیار متنوع شامل كربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها، اسیدهای چرب و املاح متنوع معدنی و ویتامین‌ها یكی از مطلوب‌ترین محصولات برای حضور آفات مختلف گردد.

با بررسی‌های انجام گرفته، بیش از 400 گونه از بندپایان شامل حشرات و كنه‌ها در مزارع ذرت فعالیت دارند.

هرچند كه ذرت به دلیل چهار كربنه بودن آن (C₄)[1] و خصوصیات فیزیولوژیك و رشد ناشی از این وضعیت بیوشیمیك، باید قدرت تحمل زیادی در مقابل آفات داشته باشد، ولیكن علیرغم این ویژگی‌ها آفات مختلفی ذرت را مورد حمله قرار می‌دهند و آسیب‌های تعدادی از این آفات شدید و اقتصادی است، به طوری كه در این جلسه بحث، به عنوان «آفات مهم و كلیدی ذرت و راه‌های مقابله اصولی با آن‌ها» مورد بحث قرار می‌گیرند.

بوته ذرت، در دوره رشد خود از مرحله قرار گرفتن بذر آن در خاك تا مرحله برداشت و انتقال به انبار، مورد حمله آفات مختلفی قرار می‌گیرد كه این آفات بر حسب دوره حمله و آلودگی در 4 گروه به شرح زیر طبقه‌بندی می‌گردد:

كرم مفتولی             Agriotes elongatus, Marsch

از علام آلودگی مزرعه ذرت به كرم مفتولی (Wireworm) می‌توان به عدم رویش و سبزشدن یكنواخت مزرعه و پژمردگی بوته‌های تازه سبز شده اشاره نمود. كرم‌های مفتولی با تغذیه از بذور ذرت، مانع سبز شدن و همچنین با خوردن ریشه‌ها و سوراخ كردن آنها، باعث قطع ریشه و در نتیجه ضعف بوته‌های ذرت می‌گردند.

مشخصات ظاهری: حشره كامل سوسكی است به طول 10-7 و عرض 3 میلیمتر، كه رنگ آن عموماً سیاه یا قهوه‌ای بوده، روی پالپوش‌هایش نقاطی وجود دارد كه به صورت خطوط دیده می‌شود.

تخم: اندازه تخم این حشره، كوچك كمتر از 5/0 میلی‌متر، بیضی شكل و تخم به رنگ سفید است كه در درون خاك به صورت گروهی قرار داده می‌شود.

لارو: لاروهای تازه تفریخ شده، سفید كرم هستند، اما به زودی به رنگ زرد براق تغییر می‌یابند. حداكثر طول لارو، 25-20 میلی‌متر. لاروها كشیده، باریك، پاهای سینه‌ای بسیار كوچك، جلد بسیار سخت دارند و به همین دلیل به آنها كرم مفتولی (در ایران استخوانی) اطلاق می‌گردد.

شفیره: لارو كامل با تشكیل لانه‌ای در داخل خاك به شفیره تبدیل می‌گردد. شفیره، سفیدرنگ، خمیده و ترد و شكننده است.

زیست‌شناسی: این آفت زمستان را به صورت لارو در سنین مختلف و در عمق 30-25 سانتیمتری خاك به‌سر می‌برد. آغاز شفیرگی از اواخر اسفند و اوایل فروردین ماه است كه لاروهای كامل، قبل از شفیرگی با ایجاد لانه‌ای در عمق 7-4 سانتیمتری خاك، شفیردگی خود را درون لانه ساخته شده آغاز می‌كنند. زمان ظهور حشرات بالغ، مقارن با دهه دوم اردیبهشت تا اوایل خردادماه است.

مدیریت تلفیقی آفت

كرم مفتولی ذرت، یك آفت خاكزی است. برای مقابله با این آفت، می‌توان از روش های مختلف زراعی، مكانیكی، بیولوژیك و شیمیایی بهره گرفت.

الف) روش‌های زراعی:

اعمال روش‌های زراعی از موثرترین راه‌های مبارزه با این آفت است كه ذیلاً به شرح آن‌ها می‌پردازیم:

1. 1.              تناوب و قراردادن گیاهان غیرمیزبان در نظام تناوب، كه یكی از گیاهان غیرمیزبان یونجه می‌باشد.
2. 2.      اجرای عملیات صحیح زراعی، كشت به موقع، تقویت و حاصلخیزی خاك، اجرای عملیات زمستانه، نابود كردن بقایای گیاهی، شخم و یخ‌آب زمستانه در تقلیل تراكم این آفت موثر است.
3. 3.      پاك نگهداشتن مزرعه از علف‌های هرز و حذف آنها، چند هفته قبل از كشت به كم شدن تراكم لاروها در خاك منجر می‌گردد

ب) روش مكانیكی:

شكار حشرات بالغ با استفاده از تله‌های نوری یا فرمونی در فصل ظهور حشرات بالغ معمولاًٌ در اردیبهشت ماه از روش‌های موثر در تقلیل تراكم این حشره است.

ج) روش‌های بیولوژیك:

عواملی از جمله قارچ‌ها، نظیر قارچ Metarrhizium anisopliae، بعضی از نماتدهای انگلی و پرندگان، مخصوصاً كلاغ می‌تواند در تقلیل تراكم این آفت نقش داشته باشند.

د) روش‌های شیمیایی:

در اراضی با آلودگی زیاد، روش‌های شیمیایی به شرح زیر توصیه می‌گردد:

1. 1.       ضدعفونی بذر ذرت با استفاده از حشره‌كش‌های مناسب.
2. 2.   استفاده از سموم حشره‌كش به صورت گرانول نظیر دورسبان 5% یا دیازینون 5% به نسبت 30 كیلوگرم در هكتار كه در هنگام كشت با خاك مخلوط می‌گردد.

مگس بذر و گیاهچه          Hylemia platura, Meign

كرم بذر ذرت Corn seed maggot آفتی چند میزبانه است كه لارو آن به بذر و گیاهچه بسیاری از گیاهان زراعی از قبیل ذرت، لوبیا، نخود، عدس، باقلا، چغندرقند، كاهو، خیار، خربزه، هندوانه، گندم، سیب‌زمینی و پیاز حمله می‌كند و بذور و جوانه‌های تازه روئیده شده و یا حتی گیاه چندبرگه را از بین می‌برد.

مشخصات ظاهری: حشره كامل، مگس كوچكی است به طول6-4 میلی‌متر و تقریباً شبیه مگس خانگی، ولی قدری كوچكتر است. مگس نر خاكستری تیره و روی سینه آن چند نوار تیره‌تر دیده می‌شود. مگس ماده نیز به رنگ خاكستری روشن و نوارهای روی سینه ناپدید یا درهم آمیخته شده‌اند.

[1] . گیاهان از نظر تعداد كربن در اولین فرآورده سنتزی به دو گروه C₃, C₄ تقسیم می‌گردند. گیاهان C₄، توان رشدی و تحمل بیشتری دارند و تعدادی از گیاهان زراعی از جمله ذرت در این گروه قرار می‌گیرند.

فهرست مطالب

پیشگفتار. 1

مقدمه: 2

آفات مهم و كلیدی ذرت.... 3

كرم مفتولی                                     Agriotes elongatus, Marsch.. 5

مگس بذر و گیاهچه                           Hylemia platura, Meign.. 7

كلاغ                                                                    Corvus corone L. 9

شته ذرت                                   Rhopalosiphum maidis Fitch. 10

تریپس ذرت:                                                   Anaphothrips spp.. 11

كنه تارتن:                                         Tetranychus urticae, koch.. 12

زنجره‌های ذرت:                                              Corn leafhoppers. 14

كرم برگ‌خوار ذرت:                         Spodoptera exigua, Hbn.. 15

كرم طوقه‌بر:                                         Agrotis segetum Schiff. 16

كرم ساقه‌خوار اروپایی ذرت:                Ostrinia nubilalis Hb. 18

كرم برگ‌خوار ذرت:                             Mythimna lareyi Dup. 21

كرم ذرت:                                                  Sesamia cretica Led.. 23

كرم بلال ذرت:                                        Heliothis zea Boddie. 26

آفات انباری... 28

منابع: 35